Tự phê bình và phê bình là nguyên tắc, là quy luật phát triển của Đảng, là phương pháp quan trọng để giáo dục, rèn luyện đảng viên. Trong điều kiện hiện nay, để công cuộc xây dựng Đảng và hệ thống chính trị đáp ứng yêu cầu đề ra, các cấp ủy, tổ chức đảng và mỗi cán bộ, đảng viên phải luôn gương mẫu thực hiện tự phê bình và phê bình theo tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm xây dựng, củng cố sự đoàn kết thống nhất trong Đảng, xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao đạo đức cách mạng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt coi trọng và quan tâm đến việc giáo dục cán bộ, đảng viên, Người luôn nhắc nhở cán bộ, đảng viên phải nắm chắc, khéo sử dụng vũ khí tự phê bình và phê bình để xây dựng và chỉnh đốn Đảng, xây dựng, củng cố chính quyền trong sạch vững mạnh, xây dựng đội ngũ cán bộ của Đảng vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Tư tưởng tự phê bình và phê bình được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập trong các bài nói, bài viết của Người dành cho đội ngũ cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân, để xây dựng Đảng ta thực sự trong sạch, là đạo đức, là văn minh, xứng đáng với sự tin yêu của nhân dân.
Về tác dụng và ý nghĩa của tự phê bình và phê bình, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Mục đích phê bình cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ. Cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn. Cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ. Vì vậy, phê bình mình cũng như phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm. Đồng thời, chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, đâm thọc. Phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người. Những người bị phê bình thì phải vui lòng nhận xét để sửa đổi, không nên vì bị phê bình mà nản chí, hoặc oán ghét”(1). Người nhấn mạnh: “Nếu mỗi cán bộ, mỗi đảng viên làm việc đúng hơn, khéo hơn, thì thành tích của Đảng còn to tát hơn nữa. Cán bộ và đảng viên làm việc không đúng, không khéo, thì còn nhiều khuyết điểm. Khuyết điểm nhiều thì thành tích ít. Khuyết điểm ít thì thành tích nhiều. Đó là lẽ tất nhiên. Vì vậy, ngay từ bây giờ, các cơ quan, các cán bộ, các đảng viên, mỗi người mỗi ngày phải thiết thực tự kiểm điểm và kiểm điểm đồng chí mình. Hễ thấy khuyết điểm phải kiên quyết tự sửa chữa và giúp đồng chí mình sửa chữa. Phải như thế, Đảng mới chóng phát triển, công việc mới chóng thành công”(2).
Như vậy, có thể trong tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh thì tự phê bình chính là cuộc cách mạng diễn ra ngay trong bản thân mỗi con người, là đấu tranh với chính bản thân mình, làm một việc gì xấu mà lúc ấy không biết là xấu. Vậy, bản thân phải nghiêm túc tự xem xét mình, đây chính là ý thức tự rèn luyện, tự tu dưỡng, tự phấn đấu, tự răn mình. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Sợ mất oai tín và thể diện mình, không dám tự phê bình. Lại nói: Nếu phê bình khuyết điểm của mình, của đồng chí mình, của Đảng và Chính phủ, thì địch sẽ lợi dụng mà công kích ta. Nói như vậy là lầm to. Khuyết điểm cũng như chứng bệnh. Phê bình cũng như uống thuốc. Sợ phê bình, cũng như có bệnh mà giấu bệnh, không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng, không chết “cũng la lết quả dưa”(3).
Thực tế cũng cho thấy, những cán bộ không dám công khai thừa nhận khuyết điểm của mình, e sợ lời phê bình của đồng chí mình và của nhân dân, thì người đó ngày càng sa vào khuyết điểm, càng giảm sút uy tín dẫn đến hư hỏng. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tự phê bình và phê bình là việc làm như cơm “ăn cho khỏi đói”, như “rửa mặt cho khỏi bẩn”. Đó là công việc hàng ngày, hiển nhiên cần thiết. Đặc biệt, Người phê phán thái độ phê bình không trên tinh thần đồng chí, không có lòng xây dựng, không chân thành giúp đồng chí. Đó là thái độ “đao to búa lớn” “việc bé xé to”, hoặc lợi dụng phê bình, cường điệu nâng quan điểm để hạ bệ nhau, mạt sát nhau. Theo Bác, thái độ đó là “không nghiêm chỉnh”, không có tinh thần “phụ trách”, không theo phương châm “trị bệnh cứu người”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Nói về từng người, nể nang không phê bình, để cho đồng chí mình cứ sa vào lầm lỗi, đến nỗi hỏng việc. Thế thì khác nào thấy đồng chí mình ốm, mà không chữa cho họ. Nể nang mình, không dám tự phê bình, để cho khuyết điểm của mình chứa chất lại. Thế thì khác nào mình tự bỏ thuốc độc cho mình! Nói về Đảng, một đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một đảng hỏng. Một đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính”(4).
Phê bình và tự phê bình là công việc làm thường xuyên của cán bộ, đảng viên, là quyền lợi, trách nhiệm của nhân dân đối với Đảng. Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, phê bình là quyền lợi và nhiệm vụ của mọi người, là thực hành dân chủ. Cấp dưới có quyền phê bình cấp trên. Nhân dân có quyền phê bình cán bộ, phê bình chính quyền, Đảng và các đoàn thể. Mọi người có quyền phê bình nhau để cùng tiến bộ. Người cách mạng và các đoàn thể cách mạng cần phê bình và tự phê bình thiết tha như người ta cần không khí. Đảng viên và cán bộ cần gương mẫu thật thà, phê bình và tự phê bình để tự giáo dục mình và giáo dục nhân dân.
Trong tình hình hiện nay, đẩy mạnh tự phê bình và phê bình đang trở thành yêu cầu cấp thiết khách quan để ngăn chặn tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên, góp phần làm trong sạch Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng Đảng ngang tầm với yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, việc tiếp tục nghiên cứu, kế thừa, phát triển và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về tự phê bình và phê bình có ý nghĩa rất quan trọng đối với công tác xây dựng Đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có đủ phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ.
Đảng ta là đảng cầm quyền, mỗi đảng viên đều được trao một trọng trách nhất định, trước những tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường nếu không làm tốt công tác tự phê bình và phê bình trong Đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng sẽ rất dễ mắc các căn bệnh mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cảnh báo: ông quan cách mạng. Suy thoái về chính trị tư tưởng và đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đã làm ảnh hưởng đến uy tín và thanh danh của Đảng trước nhân dân. Kể từ khi thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI, khóa XII, khóa XIII) cho đến nay, Đảng ta đã phát hiện và thi hành kỷ luật hàng vạn cán bộ, đảng viên, trong số đó có nhiều người thuộc diện Trung ương quản lý. Điều đó cho thấy quyết tâm chính trị rất cao, rất quyết liệt của Đảng nhằm làm trong sạch bộ máy, củng cố lòng tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, mỗi tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng phải thực sự đề cao vũ khí phê bình và tự phê bình, phải “ráo riết” phê bình và tự phê bình.
Để quán triệt và thực hiện tốt tư tưởng Hồ Chí Minh về tự phê bình và phê bình, đòi hỏi mỗi tổ chức đảng và từng cán bộ, đảng viên cần thực hiện tốt những nội dung sau:
Một là, nâng cao giác ngộ lý tưởng cách mạng, trình độ kiến thức mọi mặt, cung cấp thông tin đầy đủ kịp thời cho cán bộ, đảng viên.
Nhận thức không đúng về tự phê bình và phê bình thường nảy sinh hiện tượng buông lỏng, coi nhẹ tự phê bình và phê bình. Sự bất cập về trình độ kiến thức, thiếu thông tin hoặc thông tin sai lệch của cán bộ, đảng viên sẽ làm hạn chế chất lượng tự phê bình và phê bình. Điều quan trọng hơn, do chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng thực dụng chi phối nhiều người đã không dám đấu tranh phê bình, “còn tính toán được gì, mất gì khi nói ra những điều mình biết, còn cân nhắc kỹ khi phê bình cấp trên, phê bình người có quyền lực”. Do vậy, biện pháp hàng đầu hiện nay là phải tiếp tục giáo dục nâng cao giác ngộ lý tưởng cách mạng, giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, bồi dưỡng kiến thức toàn diện, cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác cho cán bộ, đảng viên để mọi người vừa có đủ bản lĩnh, dũng khí, hiểu biết, vừa có cái “tâm” trong sáng, trung thực, dám bảo vệ cái đúng, phê phán cái sai, làm cho ý kiến phê bình chính xác, có hàm lượng trí tuệ và có tính thuyết phục; khắc phục tình trạng bưng bít sự thật, không dám công khai hoặc thông tin sai lệch làm ảnh hưởng đến tính lành mạnh và hiệu quả của tự phê bình và phê bình.
Hai là, mở rộng dân chủ, nâng cao chất lượng sinh hoạt Đảng, duy trì chặt chẽ và có nền nếp chế độ tự phê bình và phê bình, phát huy tinh thần trách nhiệm, vai trò gương mẫu của cấp ủy, cán bộ chủ trì của cấp trên đối với cấp dưới trong thực hành tự phê bình và phê bình.
Thực chất đây là vấn đề xây dựng môi trường, điều kiện thuận lợi để thực hiện tốt tự phê bình và phê bình. Dân chủ, tự phê bình và phê bình quan hệ chặt chẽ, tác động lẫn nhau. Dân chủ là tiền đề, động lực thúc đẩy tự phê bình và phê bình. Không có dân chủ thực sự thì không thể có tự phê bình và phê bình đúng đắn. Ở tổ chức cơ sở đảng, cần phát huy quyền dân chủ trực tiếp để đảng viên thực hiện tự phê bình và phê bình. Đồng thời, phải duy trì chấp hành nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc lãnh đạo tập thể, cá nhân phụ trách, nâng cao tính tư tưởng, tính chiến đấu, tính giáo dục trong sinh hoạt đảng. Xây dựng và thực hiện chế độ tự phê bình và phê bình của cấp ủy, của cấp trên đối với cấp dưới, cấp dưới đối với cấp trên và cùng cấp. Chú trọng tự phê bình và phê bình thường xuyên ở tổ chức đảng. Thực hiện tốt chế độ thông báo kết luận xử lý vụ việc, kết quả sửa chữa sai lầm, khuyết điểm sau khi đã tự phê bình và phê bình. Khắc phục cách làm hình thức chiếu lệ, phê bình chung chung “vô hại” không chỉ cụ thể đối tượng, sự việc, chỉ phê bình mà không tự phê bình, chỉ tự phê bình và phê bình mà không có biện pháp sửa chữa khuyết điểm.
Tự phê bình và phê bình tốt phải có sự chuẩn bị, có tổ chức, có sự lãnh đạo chặt chẽ. Muốn vậy, phải phát huy cao trách nhiệm của các cấp ủy đảng, vai trò của đội ngũ cán bộ, trước hết là bí thư đảng bộ, chi bộ, thủ trưởng đơn vị gương mẫu đi đầu, dám tự phê bình, dám nhận khuyết điểm trước tập thể, trước cấp trên, cấp dưới và đồng cấp; thật sự tạo ra không khí cởi mở dân chủ, khuyến khích đảng viên mạnh dạn tự phê bình và phê bình. Cùng với nâng cao ý thức tự giác của cấp ủy và cán bộ, cần gắn chặt việc chấp hành chế độ tự phê bình và phê bình với xem xét tư cách đảng viên, tiêu chuẩn cấp ủy viên và bổ nhiệm đề bạt cất nhắc cán bộ.
Ba là, động viên tổ chức quần chúng trong đơn vị phê bình tổ chức đảng, phê bình cán bộ, đảng viên.
Là người trực tiếp lãnh đạo, có quan hệ gắn bó với quần chúng, mọi hoạt động của tổ chức cơ sở đảng, của cán bộ, đảng viên đều được quần chúng theo dõi, giám sát. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, phát huy tốt sự tham gia phê bình của quần chúng nhân dân sẽ giúp tổ chức đảng lãnh đạo sát đúng, kịp thời phát hiện sai lầm, khuyết điểm của cán bộ, đảng viên, góp phần phòng, chống quan liêu, tham nhũng, làm trong sạch đội ngũ và củng cố được niềm tin của quần chúng đối với Đảng. Cấp ủy đảng cơ sở phải xây dựng quy chế, xác định nội dung, hình thức thích hợp để quần chúng thực hiện phê bình; phải có thái độ chân thành tiếp thu ý kiến phê bình và công khai, kịp thời thông báo kết quả xử lý, có kế hoạch, biện pháp sửa chữa khuyết điểm của cán bộ, đảng viên trước quần chúng; chăm lo xây dựng và phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức quần chúng, khéo léo động viên khuyến khích được quần chúng tham gia phê bình rộng rãi có chất lượng, đúng hướng; nghiêm cấm và kiên quyết xử lý các trường hợp trù dập, ức hiếp người phê bình.
Bốn là, gắn tự phê bình và phê bình với công tác kiểm tra, kỷ luật của Đảng; có kế hoạch, biện pháp sửa chữa sai lầm, khuyết điểm và xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm nguyên tắc, chế độ tự phê bình và phê bình.
Chất lượng tự phê bình và phê bình suy cho cùng là có đạt được mục đích làm cho cán bộ, đảng viên phát huy ưu điểm, sửa chữa sai lầm, khuyết điểm, có cùng nhau đoàn kết, phát triển tiến bộ hay không. Vì vậy, các cấp ủy đảng cần xác định rõ kế hoạch, biện pháp, thời gian cụ thể, kiểm tra, theo dõi giúp đỡ đảng viên sửa chữa sai lầm, khuyết điểm và kịp thời thông báo kết quả phấn đấu, tiến bộ của đảng viên trước tập thể. Tuy nhiên, những sai phạm chưa đến mức xử lý kỷ luật thì cần tận tình giúp đỡ để người mắc khuyết điểm sửa chữa, khắc phục. Đồng thời, kết hợp chặt chẽ tự phê bình và phê bình với công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật nhằm phát hiện và xử lý nghiêm minh những trường hợp thoái hóa, biến chất, tham nhũng, vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc tổ chức sinh hoạt đảng, những người trù dập, uy hiếp người phê bình hoặc lợi dụng tự phê bình và phê bình để đả kích chia rẽ nội bộ, mưu lợi ích riêng… Làm được những điều này không chỉ khuyến khích, động viên cán bộ, đảng viên hăng hái, tích cực thực hiện tự phê bình và phê bình, mà còn nâng cao hiệu quả thực tế của tự phê bình và phê bình, trên cơ sở đó góp phần thiết thực xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Đại tá, TS Bùi Nam Hưng – Học viện Hậu cần, Bộ Quốc phòng (hdll.vn)
________
(1), (2), (3), (4), Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.272, tr. 272-273, tr.300-301, tr.301.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, H.2021.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII, tập II, Nxb CTQG-ST, H.2021.
